Tạm biệt Windows

Lớn lên trong giai đoạn công nghệ bắt đầu phổ biến ở Việt Nam. Thời đó chưa có mạng, nhà mình mua rẻ lại một dàn máy của bạn ba mình. Tầm bảy, tám tuổi mình tìm được trong máy có vài chục bài nhạc người ta chưa xóa, nghe đi nghe lại mãi. Giờ lớn rồi mình vẫn còn nhớ bài Chàng khờ thủy chung năm nào.

Thời cấp hai, bắt đầu bén duyên với công nghệ, mình cài giao diện cho Windows 7 của mình, tải hình nền, dùng XWidget, Rainmeter... Biến cái máy tính để bàn của mình thành một rổ đồ chơi mỗi lần đi học về.

Lớn thêm một tí, mình mò lên mạng học Photoshop, Premiere Pro, dựng phim và vài ba trò ghép hình nham nhảm.

Sau này lên cấp ba mình học thu âm, chỉnh âm bằng Adobe Audition, FL Studio... Mình mua một cái audio interface, một cái mic của Audio-Technica. Mình học khử ồn (noise filter), nén (compression), EQ...

Mình đã dùng từ Windows XP đến Windows 11. Từng dính virus, treo máy, hư phần mềm, làm hỏng ram, mất dữ liệu... Mình từng nghĩ Windows là máy tính, máy tính là Windows, không có sự kết hợp nào khác.

Bloatware - Phần mềm thừa thãi

Đến cuối năm 2019, mình chán ngấy với Windows 10. Máy để không thôi đã ngốn trên dưới 3GB ram. Xử lý chậm chạp, giật lag. Họ cập nhật thêm tính năng mình không bao giờ dùng, còn máy của mình thì gánh không nổi. Tác vụ chạy ngầm của Windows nhiều và không thể tắt được vì sẽ ảnh hưởng trải nghiệm chung.

Microsoft Edge

Giai đoạn đó mình dùng Google Chrome. Trong khi Edge để thì chiếm dung lượng và liên tục chạy ngầm, mà gỡ không được. Control Panel không có lựa chọn Uninstall, chỉ có thể Repair. Chạy mấy cái scripts trên mạng gỡ được vài hôm, vài bữa cập nhật Windows cũng cài Edge lại trên máy.

Chưa kể gỡ được thì lỗi đủ loại, launcher một vài game không mở được, vài tính năng sử dụng Edge Webview cũng không chịu chạy. Trình tìm kiếm trong Start Menu không dùng trình duyệt mặc định là Google Chrome mà cứ chạy Edge.

Microsoft làm mình nhớ đến thời họ ép máy chạy Windows dùng Internet Explorer để bị kiện đủ trò. Bây giờ họ "lồng ghép" Microsoft Edge chặt với Windows 10, 11 như thế thì chưa thấy ai nói gì...

Đó mới là nói về Edge thôi, chưa kể về Candy Crush Saga và mấy tựa game nham nhảm cài đặt đầy trong Start Menu. Windows 11 còn có cả TikTok, Facebook...

Riêng tư - Privacy

Phần lớn lí do mình bỏ Windows là vì riêng tư. Có nhiều người sẽ nghĩ bộ làm gì mờ ám hay sao mà cần riêng tư. Vấn đề này cần một bài viết riêng trong tương lai mình sẽ nói sâu hơn.

Ví dụ như nhà chúng ta có rèm cửa, bạn biết sẽ có những người dòm ngó vào nhà mình, bạn sẽ kéo rèm lại chứ? Hay sẽ để ai muốn nhìn cũng được? Việc đó tùy vào bạn, riêng mình khi dùng máy tính luôn cần một sự riêng tư và an tâm nhất định.

Microsoft tận dụng ưu thế chiếm lĩnh thị trường của mình để có những trò "kiếm thêm" khá nhạy cảm. Vào phần cài đặt của Windows bạn có thể thấy những tùy chọn, thông báo về việc thu thập dữ liệu của họ.

Từ những phần mềm bạn cài trên máy, thao tác, cử chỉ, vị trí, cấu hình phần cứng, thông số máy tính, thậm chí cả những gì bạn đã, đang và sẽ gõ trên bàn phím.

Bảo mật - Security

Về bảo mật, cái này không thể hoàn toàn trách Windows. Chính sự phổ biến của họ dẫn đến nhược điểm này. Phần lớn người dùng máy tính sẽ cài Windows, điều này làm Windows thành một miếng mồi thơm cho những thành phần xấu trên mạng.

Các vụ mã hóa dữ liệu tống tiền, lấy cắp dữ liệu người dùng, chiếm đoạt thông tin đăng nhập, cookies trình duyệt web... hầu hết diễn ra trên Windows. Tất nhiên Linux và macOS cũng có những lỗ hổng và phần mềm độc hại, nhưng tỉ lệ dính phải là thấp hơn rất nhiều so với Windows.

Chi phí

Phải nói thật, hồi ấy mình toàn dùng những phần mềm thuốc. Từ bộ phần mềm sáng tạo của Adobe cho đến Microsoft Office.

Mình biết phần lớn người dùng tại Việt Nam và trên thế giới vẫn còn thói quen này. Vì cơ bản là giá mấy phần mềm này quá chát với nhu cầu, cũng như thu nhập của chúng ta. Với cả việc tải lậu là quá đơn giản, dại gì mà không tận dụng chứ đúng không?!

Thời gian học tại Nhạc viện Úc mình được một tài khoản sinh viên có bao gồm gói Office 365, nộp CoE du học để được giảm phí đăng ký Adobe Collection. Phải nói là trải nghiệm dùng đồ thật có sướng hơn đồ thuốc. Mượt mà, cài đặt cũng yên tâm không sợ dính mã độc.

Khi về Việt Nam, mấy tài khoản đó không còn dùng được nữa. Trả giá gốc thì quá đắt so với mình. Nên mình muốn tìm một hệ sinh thái công nghệ kinh tế hơn. Hầu hết phần mềm mình chọn để thay thế những thứ đang dùng là phần mềm mã nguồn mở và miễn phí.

Khi thử nghiệm những phần mềm mới, mình chạy song song Windows và Linux (dual boot). Một thời gian sau nhận ra nếu nhu cầu của mình chỉ có vậy, thì cớ gì lại phải chịu những cái phần mềm rác, trình chạy ngầm, xâm phạm quyền riêng tư...

Linux lúc này trở thành một ngôi nhà mới không thể phù hợp hơn.

Vài lí do khác